Mehmet Cömert / Brüksel
Son yıllarda yapay zeka (YZ) teknolojileri, sanat ve edebiyat alanında önemli bir gelişim göstermiştir. YZ, özellikle doğal dil işleme (NLP) alanında kaydettiği ilerlemelerle, insanların yaratıcılığını taklit etme ve kendi başına sanatsal eserler üretme kapasitesine ulaşmıştır. Bu gelişmelerin en dikkat çekici örneklerinden biri, OpenAI tarafından geliştirilen ChatGPT gibi dil modelleri kullanılarak üretilen edebi eserlerdir. 2024 yılında University of Pittsburgh’da yapılan bir araştırma, yapay zekâ destekli şiirlerin insanlar tarafından yazılan şiirlerle karşılaştırıldığında büyük bir ilgi uyandırdığı ve hatta bazen daha yüksek beğeni topladığı bulgusunu ortaya koymuştur. Bu makalede, söz konusu araştırmanın bulguları ışığında YZ’nın şiir üretme kapasitesine dair bazı derinlemesine analizler yapacak ve insan yaratıcılığına olan etkileri ele alacaktır.
Araştırmanın Temel Bulguları
University of Pittsburgh’daki araştırma, YZ’nın şiir yazmadaki yeteneğini değerlendiren büyük bir deney seti içermektedir. Yaklaşık 1600 katılımcıya, ünlü şairlerin, örneğin William Shakespeare, Lord Byron, Emily Dickinson ve T.S. Eliot’un yazdığı şiirler ile ChatGPT’nin bu şairlerin tarzında ürettiği şiirler sunulmuştur. Katılımcılardan, her bir şiirin hangi yazar tarafından yazıldığını tahmin etmeleri istenmiştir. Araştırma, katılımcıların çoğunun YZ tarafından yazılan şiirleri insan yapımı olarak işaretlediklerini ve (insan) şairlerin yazdığı şiirleri ise YZ’ya ait olarak düşündüklerini göstermiştir. Genel olarak, katılımcılar %53,4 oranında yanlış tahminde bulunmuşlardır. Bu bulgu, yapay zekânın, özellikle stilistik taklit ve dilin kullanımı konusunda önemli bir yeteneğe sahip olduğunu göstermektedir (Porter, 2024).
Londra’daki Shakespeare heykeli
Şiirde Yapay Zeka ve İnsan Şairlerin Karşılaştırılması
Araştırmanın bir başka aşamasında, katılımcılara YZ ve (insan) şairler tarafından yazıldığı iddia edilen şiirlerin beğenileri karşılaştırılmıştır. Katılımcılara şiirlerin kalitesi, güzelliği, duygusal derinliği, ritmi ve özgünlüğü gibi kriterlere göre değerlendirme yapmaları istenmiştir. Şiirlerin yazarları hakkında katılımcılara bilgi verildiğinde, YZ tarafından yazılan şiirler genellikle daha düşük puanlar alırken, insanlar tarafından yazıldığı bilinen şiirler daha yüksek değerlendirmelere tabi tutulmuştur. Ancak, yazarın kimliği hakkında herhangi bir bilgi verilmediğinde, katılımcılar YZ’nın yazdığı şiirleri daha güzel, anlamlı ve duygusal olarak etkileyici bulmuşlardır.
Bu sonuç, YZ’nın daha anlaşılır ve erişilebilir bir dil kullanarak daha geniş bir kitleye hitap ettiğini ve insanların YZ şiirlerini daha kolay kavrayıp beğenebildiğini göstermektedir (Porter, 2024).
Yapay Zeka ve Duygusal Derinlik: İnsan Beklentileri ve Gerçekler
Araştırma ayrıca, katılımcıların YZ tarafından yazılan şiirlerde daha fazla “insanî” duygu ve derinlik aradıklarını da ortaya koymuştur. Pek çok katılımcı, YZ’nın duygusal bir deneyimi yakalayamayacağını ve yalnızca gerçek bir insanın yazabileceği duygusal derinlikte şiirler oluşturabileceğini düşünmüştür. Bu gözlem, YZ’nın insan benzeri duygular yaratma yeteneğine dair bir yanlış anlama olduğunu göstermektedir. YZ, insanların yazdığı şiirlerdeki duygusal ifadeleri etkili bir şekilde taklit edebilir, ancak kendi duygusal deneyimlerini yaratmaz; yalnızca mevcut verilerden öğrendiği kalıpları kullanarak metinler üretir. Bu nedenle, katılımcılar YZ’nın şiirlerini insan yapımı olarak algılamakta zorlanmış, çünkü bu şiirler onların beklentilerine göre duygusal açıdan tatmin edici görünmüştür. Ancak, bu durum, YZ’nın insan duygularına dair gerçek bir deneyimden yoksun olduğunu ve bu yüzden gerçek bir (insan) şairin deneyiminin derinliğini taklit edemeyeceğini gözden kaçıran bir algıdan kaynaklanmaktadır (Porter, 2024).
YZ’nın Şiir Üretme Kapasitesinin Sınırları
Bununla birlikte, bu araştırmanın bulguları, YZ’nın şiir üretme kapasitesinin insan yaratıcılığına yaklaşmasına rağmen, hala sınırlı olduğuna işaret etmektedir. YZ, büyük veri kümelerinden öğrenerek ve mevcut şairlerin stilistik özelliklerini taklit ederek etkileyici şiirler yazabiliyor. Ancak, YZ’nın ürettiği şiirlerin derinliği, özgünlüğü ve insan deneyimini yansıtma gücü sınırlıdır. (İnsan) şairler, yalnızca dilin ötesinde, kişisel deneyimlerini, kültürel birikimlerini ve duygusal tecrübelerini şiirlerine yansıtır. YZ ise sadece mevcut verileri analiz eder ve bu verilerden yeni metinler üretir. Yani, YZ’nın şiirleri genellikle taklitten ibarettir ve gerçekte “yeni” bir yaratım yapma kapasitesine sahip değildir. İnsan şairlerin yaratıcı gücü, insanlık durumuna dair derin, bazen şaşırtıcı ve özgün bakış açıları sunabilmesiyle farklılaşır (Porter, 2024).
Şair Saadi’nin (Şirazi) anıt Mezarı
Sa’di Şirazi’nin ünlü eseri Gülüstan’da sevgi ve insan ilişkileri üzerine birçok derin anlamlı şiir bulunmaktadır.
عشق را در دل جوی، چون گل پرور،
که در بستان دلها، خوش بو و نور است.
نه در مال و نه در شهنشه،
عشق حقیقی در جان و دل است.
“Aşkı gönülde ara, tıpkı bir çiçek gibi büyüt,
Çünkü kalp bahçesinde o, güzel kokar ve ışık saçar.
Ne malda, ne de hükümdarlıkta,
Gerçek aşk yalnızca ruh ve gönülde bulunur.”
YZ ve İnsan Yaratıcılığı: Gelecekteki Olasılıklar
Araştırma, YZ’nın şiir üretme alanındaki başarısının, bu teknolojinin yaratıcı süreçlerdeki rolüne dair önemli soruları gündeme getirdiğini göstermektedir. YZ, belli formatlarda, stilistik olarak doğru ve anlamlı şiirler üretebilirken, bu şiirlerin gerçek bir insan deneyimini yansıtma gücünden yoksundur. (İnsan) şairler, sanatın bir aracılığıyla insan deneyimini anlamlı bir şekilde aktarırlar. YZ, bu deneyimi taklit edebilir, ancak onu gerçekten yaratamaz. Bununla birlikte, YZ’nın şiir yazmadaki yetenekleri, özellikle stil taklidi ve dilin belirli biçimsel özelliklerinin yeniden üretilmesi konusunda oldukça gelişmiştir. Bu da YZ’nın edebiyat dünyasında önemli bir yer edinebileceğini ve belki de bazı edebi türlerde (insan) şairler için bir “yardımcı” rolü oynayabileceğini göstermektedir.
Sonuç
University of Pittsburgh’daki araştırma, YZ’nın şiir üretme konusunda insanları taklit etme konusunda ne kadar başarılı olabileceğini ve insanların bu şiirleri ne ölçüde beğeneceğini ortaya koymaktadır. YZ’nın şiirleri, genellikle daha anlaşılır ve erişilebilir olduğundan, insanlar bu şiirleri daha estetik ve duygusal olarak tatmin edici bulmuşlardır. Bununla birlikte, YZ’nın yaratıcı süreçteki rolü, insan yaratıcılığını tam anlamıyla ikame edemez. YZ’nın üretim kapasitesinin ötesinde, insan deneyimini yansıtan derinlik ve özgünlük, gerçek bir (insan) şairin eserlerinde bulunabilecek bir niteliktir. Bu araştırma, YZ’nın sanat ve edebiyat dünyasında önemli bir araç haline gelebileceğini gösterse de, insan yaratıcılığının ve özgünlüğünün hala vazgeçilmez olduğunu vurgulamaktadır.
Kaynak
Porter, B. (2024). Artificial Intelligence in Poetry: A Study of Perceptions and Preferences. University of Pittsburgh.
