CO₂ ve Küresel Sıcaklık
BY Mehmet Cömert / BRÜKSEL
CO₂ ve Küresel Sıcaklık: Karmaşık Bir Nedensellik İlişkisi
Atmosferdeki karbondioksit (CO₂) konsantrasyonu ile Dünya’nın sıcaklığı arasında açık bir korelasyon bulunmaktadır. Ancak, bu ilişkinin doğrudan nedensel bir bağ içerdiğini söylemek yanıltıcı olabilir. Karmaşık geri besleme mekanizmaları, bu iki değişken arasındaki etkileşimi yönlendiren çok sayıda dinamik süreci içerir. Örneğin, CO₂’nin su içindeki çözünürlüğü sıcaklık arttıkça azalır.
Ancak dikkat çekici bir nokta, sıcaklık değişimlerinin CO₂ seviyeleri üzerindeki etkisinin zaman açısından oldukça gecikmeli olmasıdır: Küresel sıcaklıklar yükseldiğinde, atmosferik CO₂ seviyeleri ancak 800 ila birkaç bin yıl sonra artış gösterir. Öte yandan, atmosferdeki CO₂ seviyeleri yükseldiğinde, sıcaklık değişimi çok daha hızlı bir şekilde, genellikle 40 yıl içinde kendini göstermeye başlar.
Bu dinamik ilişki, dışsal faktörlerin etkisi olmaksızın, yani ne fosil yakıt tüketiminin ne de Dünya’nın yörüngesel parametrelerindeki değişimlerin devrede olduğu durumlarda bile gözlemlenebilir. Böyle bir senaryoda, sıcaklık ve sera gazı konsantrasyonları, geri besleme mekanizmaları yoluyla birbirine bağlıdır. Ancak, bu durumda sebep ve sonuç ayrımını net bir şekilde yapmak zordur. Örneğin, sıcaklık değişimleri Dünya’nın yörüngesel parametrelerindeki dalgalanmalar nedeniyle başladığında, atmosferdeki sera gazı seviyeleri yavaşça artar. Buna karşılık, atmosferdeki sera gazlarının yükselmesi sıcaklıkları çok daha hızlı bir şekilde yükseltir. Bu nedenle, ancak dışsal etkenler devreye girdiğinde, sebep-sonuç ilişkisi net bir biçimde tanımlanabilir.
Son yüzyıl içinde atmosferik CO₂ seviyeleri yaklaşık 100 ppm artmıştır. Bu artış, aynı dönemde gözlemlenen 0,7°C’lik küresel sıcaklık artışıyla açıklanamayacak kadar büyüktür. Dahası, geçmişteki sıcaklık dalgalanmalarının yüzyıllar sonra atmosferik CO₂ seviyeleri üzerinde etkili olabileceği bilinmesine rağmen, mevcut artışın ölçeği bu tür doğal süreçlerle de açıklanamaz.
Dolayısıyla, son yüzyılda gözlemlenen küresel sıcaklık artışının temel sebebinin CO₂ seviyelerindeki yükseliş olduğu ve bunun tersi bir ilişkinin geçerli olmadığı oldukça güçlü bir bilimsel argümandır.
Sera Etkisinin İnkarı: Bilimsel Gerçeklere Karşı Direnç
Skeptical Science Araştırması, Hakemli Bilimsel Çalışmalarda İnsan Kaynaklı Küresel Isınma Üzerine %97’lik Bilimsel Görüş Birliğini Ortaya Koydu
Atmosferdeki karbondioksit (CO₂) seviyelerinin artışına bağlı olarak gelişen sera etkisi, bazı çevreler tarafından hâlâ reddedilmektedir. Bu inkarcı yaklaşım, özellikle siyasi figürler ve kamuoyu üzerindeki etkili kişiler tarafından yaygınlaştırılmıştır. Örneğin, eski ABD Başkanı Donald Trump, iklim değişikliğini küçümseyerek “Dışarıda kar yağıyor” gibi söylemler kullanmış ve hatta sera etkisini bir “Çin komplosu” olarak nitelendirmiştir.
Sera etkisini reddeden kesimler, genellikle atmosferdeki CO₂ seviyelerinin artışının iklim üzerindeki etkisini küçümsemek veya tamamen yok saymak için çeşitli argümanlar öne sürmektedir. Örneğin, bazıları bitkilerin fotosentez yoluyla CO₂’yi absorbe ettiğini belirterek, atmosferdeki CO₂ seviyelerinin artmasının iklim üzerinde kayda değer bir etkisi olamayacağını savunmaktadır. Ancak bu yaklaşım, bilimsel verilerle çelişmektedir: Bitkilerin karbon döngüsüne katkısı, sanayi devriminden bu yana gözlemlenen insan kaynaklı CO₂ emisyonlarındaki dramatik artışı dengeleyebilecek ölçekte değildir. Dahası, küresel ölçekte ormansızlaşmanın hızlanması, doğal karbon yutaklarının kapasitesini azaltarak, atmosferdeki CO₂ birikimini daha da hızlandırmaktadır.
Bilimsel araştırmalar, artan CO₂ seviyelerinin doğrudan küresel sıcaklık artışına yol açtığını açık bir şekilde ortaya koymaktadır. Ancak, inkarcı yaklaşımlar genellikle bilimsel gerçekler yerine, ideolojik, politik veya ekonomik motivasyonlarla şekillenmektedir. Bu nedenle, küresel iklim değişikliği konusunda bilgi kirliliğinin önüne geçmek, bilimsel verileri daha geniş kitlelere etkili bir şekilde aktarabilmek adına büyük önem taşımaktadır.
Gaz Hidratlar ve Küresel Isınmanın Ek Bir Dinamiği
Küresel ısınmanın yol açabileceği en büyük risklerden biri, halihazırda okyanus tabanlarında ve kalıcı olarak donmuş toprak katmanlarında (permafrost) hapsolmuş büyük miktardaki metan gazının (CH₄) serbest kalmasıdır. Kanada ve Rusya gibi yüksek enlemlerde bulunan permafrost tabakaları, bu gaz hidrat yapılarını stabil halde tutarak metanın atmosfere karışmasını önlemektedir. Ancak, küresel sıcaklıkların artmasıyla birlikte bu donmuş tabakaların çözülmesi, metan gazının serbest kalmasına ve atmosferde hızla birikmesine yol açabilir.
Metan, karbondioksite kıyasla çok daha güçlü bir sera gazıdır ve ısıyı hapsetme kapasitesi kat kat fazladır. Eğer bu gaz hidratlar çözülmeye başlarsa, atmosferdeki metan seviyesi dramatik bir şekilde artacak ve küresel ısınmayı daha da hızlandıran bir geri besleme döngüsü oluşacaktır.
Bu süreç, bilim insanları tarafından “iklimin kritik eşiği” olarak adlandırılan geri dönülemez bir ısınma sürecinin başlangıcı olabilir.
Gaz hidratların serbest kalmasıyla tetiklenebilecek bu tür bir sera etkisi, küresel iklim sisteminin öngörülebilirliği açısından büyük bir belirsizlik oluşturmaktadır. Bu nedenle, fosil yakıt tüketiminin sınırlandırılması ve karbon emisyonlarının azaltılması, sadece mevcut sera gazı seviyelerini kontrol altında tutmak için değil, aynı zamanda bu tür potansiyel felaket senaryolarını önlemek adına da kritik bir öneme sahiptir.
Kaynak
-IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change). Climate Change 2021: The Physical Science Basis. Cambridge University Press, 2021.
-Archer, D. (2007). Methane hydrates and anthropogenic climate change. Nature Geoscience, 1(2), 89-90.
-Shakhova, N., Semiletov, I., & Chuvilin, E. (2010). The degradation of submarine permafrost and the destruction of hydrates on the shelf of East Siberian Arctic Shelf as a potential trigger for abrupt climate change. Journal of Geophysical Research, 115, C09024.
