istockphoto.com
BY Mehmet Cömert / BRÜKSEL
Biyoçeşitlilik, doğanın sunduğu en değerli hazinelerden biridir. Bir ekosistemin sağlığı, içindeki yaşam formlarının çeşitliliğiyle doğrudan ilişkilidir. Fakat günümüzde, insan faaliyetleri ve çevresel değişimler nedeniyle biyoçeşitlilik hızla yok olma tehlikesiyle karşı karşıyadır.
Bilimsel veriler, son yüzyılda ekosistemlerin büyük bir dönüşüm geçirdiğini ve birçok türün yok olma tehdidi altında olduğunu ortaya koymaktadır.
Doğada hiçbir şey tek başına var olamaz; her tür, ekosistem içerisindeki bir döngünün parçasıdır. Biyoçeşitlilik, üç temel bileşenden oluşur: genetik çeşitlilik, tür çeşitliliği ve ekosistem çeşitliliği. Genetik çeşitlilik, bir tür içerisindeki bireylerin sahip olduğu farklı genetik özellikleri ifade eder ve evrimsel sürecin temel taşlarından biridir. Tür çeşitliliği, belirli bir alanda bulunan farklı türlerin sayısını ve dağılımını içerirken, ekosistem çeşitliliği ise farklı yaşam ortamlarının varlığına dayanır. Ancak, sanayileşme, kentleşme ve tarımsal yayılma gibi insan faaliyetleri, bu doğal dengeyi tehdit eden en önemli faktörler arasında yer almaktadır.
İklim değişikliği, biyoçeşitlilik üzerindeki en büyük tehditlerden biridir. Küresel sıcaklıkların yükselmesi, aşırı hava olaylarının artması ve yağış rejimlerinin değişmesi, birçok canlının yaşam alanlarını değiştirmesine veya yok olmasına neden olmaktadır. Özellikle kutup bölgelerinde buzulların erimesi ve tropikal bölgelerde orman yangınlarının artması, biyoçeşitliliği doğrudan etkileyen faktörler arasındadır. Deniz ekosistemleri de bu süreçten olumsuz etkilenmektedir; deniz suyu sıcaklıklarının artışı ve asitlenme, mercan resiflerinin çökmesine ve balık popülasyonlarının azalmasına yol açmaktadır.
Ancak biyoçeşitliliği tehdit eden tek unsur iklim değişikliği değildir. Tarımsal faaliyetlerde kullanılan kimyasal gübreler, pestisitler ve ağır metaller, hem karasal hem de sucul ekosistemlerde büyük tahribata yol açmaktadır.
Plastik kirliliği, özellikle deniz ekosistemlerinde büyük bir sorun haline gelmiş olup, deniz kaplumbağalarından balinalara kadar birçok canlı türü için ölümcül sonuçlar doğurmaktadır.
Aşırı avlanma ve kaçak avcılık da biyoçeşitliliğin azalmasına neden olan kritik faktörlerdendir. Nesli tehlike altındaki birçok tür, avcılık baskısı nedeniyle hızla yok olma eşiğine gelmiştir.
Özellikle büyük memeliler ve ticari değeri yüksek balık türleri bu tehdidin en büyük mağdurları arasındadır. Doğal yaşam alanlarına insan etkisiyle giren istilacı türler de yerli türleri baskı altına alarak ekolojik dengenin bozulmasına sebep olmaktadır.
Kontrolsüz ve aşırı avlanma, birçok türün yok olmasına neden olmaktadır.
Biyoçeşitliliği koruma çabaları dünya genelinde hız kazanmış olsa da, bu sürecin başarıya ulaşabilmesi için sürdürülebilir politikaların benimsenmesi gerekmektedir. Koruma alanlarının genişletilmesi, ekosistem restorasyon projeleri ve doğa dostu tarım uygulamaları, biyoçeşitliliğin korunması için atılması gereken temel adımlardır. Aynı zamanda, çevre bilincinin artırılması ve ekosistemlerin önemine dair toplumda farkındalık yaratılması büyük önem taşımaktadır.
Türkiye, sahip olduğu farklı iklim kuşakları ve coğrafi çeşitlilik nedeniyle zengin bir biyoçeşitliliğe sahiptir. Ancak, hızlı şehirleşme, tarım arazilerinin genişlemesi ve sanayi kirliliği, Türkiye’nin biyoçeşitliliğini tehdit eden en büyük unsurlar arasında yer almaktadır. Özellikle sulak alanların kurutulması ve kontrolsüz yapılaşma, birçok canlı türünün yaşam alanını yok etmektedir. Akdeniz kıyılarında yaşayan tırbışık (Caretta caretta) ve Akdeniz foku (Monachus monachus) gibi nesli tehlike altındaki türler, insan kaynaklı baskılar nedeniyle varlıklarını sürdürmekte zorlanmaktadır. Türkiye’de biyoçeşitliliği koruma amacıyla doğal sit alanları ve milli parklar oluşturulmuş olsa da, bu alanların etkin bir şekilde korunması ve yönetilmesi gerekmektedir.
Biyoçeşitliliğin azalması sadece çevresel bir sorun değil, aynı zamanda ekonomik ve sosyal bir krizdir. Doğal kaynakların tükenmesi, tarım ve balıkçılık gibi sektörleri olumsuz etkilemekte, ekoturizm potansiyelini düşürmektedir. İnsanlığın doğa ile uyum içinde yaşaması için biyoçeşitliliği korumaya yönelik somut adımlar atılması şarttır. Uluslararası iş birlikleri, doğa koruma projeleri ve sürdürülebilir çevre politikaları, biyoçeşitliliğin korunması için en büyük umut ışığı olmaya devam etmektedir.
Kaynak:
-IPBES (Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services) Raporları
-IUCN (International Union for Conservation of Nature) Kırmızı Listesi
-WWF (World Wide Fund for Nature) 2024 Biyolojik Çeşitlilik Raporu
-UN Environment Programme (UNEP) Biyoçeşitlilik Politikaları
