Foto: biostim.com.au
BY Mehmet Cömert / BRÜKSEL
Oxford Üniversitesi öncülüğünde yürütülen yeni bir araştırma, bitkilerin yer altındaki iletişim ağlarını kullanma biçimlerine dair çarpıcı bulgular ortaya koyuyor. Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS) dergisinde yayınlanan bu çalışma, bitkilerin tehdit altındayken komşularını uyarıp uyarmadıklarına dair tartışmalara yeni bir boyut ekliyor. Bulgular, bitkilerin birbirlerini uyarmaktan çok çevrelerindeki bitkileri gizlice dinlemeye meyilli olduğunu öne sürüyor.
Evrimin Penceresinden İletişim
Bitkilerin, yer altında oluşan ve “Geniş Ağaç Ağı” (Wood Wide Web) olarak adlandırılan karmaşık mikorizal mantar ağı üzerinden birbirleriyle kaynak ve bilgi paylaşımı yaptıkları bilinmektedir. Ancak, bir bitkinin zarar gördüğünde bu ağı aktif olarak kullanıp komşularını uyardığı hipotezi uzun zamandır sorgulanıyordu. Oxford Üniversitesi Biyoloji Bölümü’nden Dr. Thomas Scott liderliğindeki ekip, bu soruya matematiksel modelleme ile yanıt aradı.
Dr. Scott, bulguların bitkilerin çoğunlukla “yardımsever komşular” olmaktan çok kendi çıkarlarını gözeten bireyler gibi davrandığını ortaya koyduğunu belirtiyor: “Sonuçlarımız, bitkilerin komşularını uyarmaktan çok yanıltıcı sinyaller göndererek rekabet avantajı elde ettiğini gösteriyor. Örneğin, bir bitki, hiçbir tehdidin olmadığı durumlarda bile komşularını ‘saldırı altındaymış gibi’ savunma mekanizmalarını harekete geçirmek için yanıltabilir. Bu, komşularını kaynaklarını gereksiz yere tüketmeye zorlayarak kendi yararına bir durum yaratabilir.”
Geniş Ağaç Ağı (The Wood Wide Web)
Altruizm Teorisine Meydan Okuma
Evrimsel teoriye göre, aktif bir sinyalleşme davranışının evrilmesi, ancak hem sinyal gönderenin hem de alıcının fayda sağladığı durumlarda beklenir. Ancak bitkiler arasında böyle bir faydanın varlığına dair kanıtlar sınırlı.
Bu durum, şu soruyu gündeme getiriyor: Bitkiler neden kendileri zarar görürken komşularına yardımcı olsunlar?
Oxford ekibinin modellemeleri, bitkilerin kaynaklar için rekabet halinde olduğu ve bu nedenle yardımlaşmanın evrimsel olarak dezavantajlı olduğu sonucuna ulaştı. Bunun yerine, bitkilerin “yanıltıcı sinyal göndererek” rakiplerine zarar vermesi daha olası bir strateji olarak ortaya çıktı.
Bu bulgular, ekosistem dinamikleri üzerinde yeni bir düşünce biçimini gerekli kılıyor. Örneğin, bitkilerin bu davranışlarının orman ekosistemlerindeki bitki çeşitliliği üzerindeki etkilerini daha derinlemesine incelemek gerekebilir. Yanıltıcı sinyallerin, belirli bitki türlerinin diğerlerine göre daha avantajlı bir konuma geçmesine neden olabileceği ve bu durumun ekosistem dengesini nasıl etkileyebileceği önemli bir araştırma konusu olarak öne çıkmaktadır.
Bitkiler mi Mantarlar mı? İletişimdeki Gerçek Aktörler
Araştırma, bitkilerin savunma mekanizmalarının neden devreye girdiğini açıklamak için iki alternatif hipotez öne sürüyor. İlk hipoteze göre, kontrol edilemeyen sinyaller söz konusu: Bitkiler, saldırıya uğradıklarında istemsiz olarak kimyasal sinyaller salgılar. Bu durum, insanların utanınca yanaklarının kızarmasına benzetilebilir; bitkiler bu sinyalleri kontrol edemez ve çevrelerindeki diğer bitkiler bu bilgiyi pasif bir şekilde algılar.
Mantarlıarın gözetleyici rolü: Mikorizal mantarlar, ağlarına bağlı bitkileri izleyebilir ve bir bitkinin saldırı altında olduğunu fark ederek diğer bitkilere uyarı sinyalleri gönderebilir. Bu, mantıklı bir davranıştır; çünkü ağ içerisindeki bitkileri korumak, karbon gibi kaynakların sürekliliğini sağlamaya yardımcı olur.
Dr. Scott, bu olasılığı şu ifadelerle destekliyor: “Belki de uyarı sinyallerini gönderen bitkiler değil, mantar ağlarının kendisidir. Mantarlar, karbon gibi hayatta kalmaları için kritik olan kaynakları bu bitkilerden alır, bu nedenle bitki ağlarındaki bireylerin sağlıklı kalması onlar için de önemlidir.”
Vrije Universiteit Amsterdam’dan Profesör Toby Kiers de bu fikri destekleyerek şu yorumu yapıyor: “Bilginin aktarıldığı konusunda hiçbir tartışma yok. Canlılar, çevreleri hakkında sürekli bilgi algılar ve işler. Ancak sorulması gereken şu: Bitkiler bilinçli bir şekilde birbirlerine sinyal mi gönderiyor, yoksa sadece bir komşu diğerine kulak misafiri mi oluyor?”
Yeraltı İletişim Ağına Yeni Bir Bakış
Bu araştırma, bitkilerin davranışlarına dair “altruizm” kavramının ötesine geçerek, yeni hipotezlere ışık tutuyor ve yer altındaki ağ sistemlerini anlamamız için yeni bir bakış açısı sunuyor. Ayrıca, mantar ağlarının rolünün daha detaylı incelenmesi, tarımda ve çevre yönetiminde yeni stratejiler geliştirilmesine yardımcı olabilir. Örneğin, mantar ağlarını hedef alan müdahalelerle bitkilerin savunma mekanizmaları manipüle edilebilir ve bu da mahsul verimliliğini artırabilecek yöntemlerin geliştirilmesine olanak sağlayabilir. Bu tür araştırmalar, bitkilerin ve yer altı ağlarının ekolojik rolleri hakkında daha geniş bir anlayış sunmayı vaat ediyor.
Kaynakça
-Scott, T. et al. “The evolution of signalling and monitoring in plant-fungal networks.” Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS), 2025.
-Kiers, T. & Barrenengoa, M. “Symbiotic associations and underground communication.” Vrije Universiteit Amsterdam, 2025.
-Oxford Üniversitesi Biyoloji Bölümü. “Bitki ve mantar ilişkileri üzerine çalışma raporu,” 2025.
