Prof. Dr. Kate Raworth ve Donut Ekonomisi: Sürekli Büyümeye Alternatif Bir Yaklaşım
Prof. Dr. Kate Raworth ve Donut Ekonomisi
BY Mehmet Cömert / BRÜKSEL
Geleneksel ekonomi anlayışı, Adam Smith’in “Ulusların Zenginliği” eserinde ortaya koyduğu serbest piyasa mekanizmasına dayanan bir sistemdir. Ancak Smith bile sınırsız üretimin ve kontrolsüz kapitalist dinamiklerin toplumsal adaletsizliklere ve çevresel yıkıma neden olabileceğini vurgulamıştır. Günümüzde, sürekli ekonomik büyümeye dayalı sistemin bu sorunları daha da derinleştirdiği görülmektedir.
Oxford Üniversitesi’nde kıdemli profesör olan Prof. Dr. Kate Raworth, mevcut ekonomik sistemin sürdürülemez olduğunu savunarak, ekonomik büyümeye odaklanan modeller yerine Donut Ekonomisi kavramını geliştirmiştir. Bu model, hem toplumsal refahı artırmayı hem de ekolojik sınırları aşmadan ekonomik faaliyetleri düzenlemeyi amaçlamaktadır. Donut Ekonomisi’nin merkezinde lineer ekonomi yerine döngüsel ekonomiye geçiş bulunmaktadır.
Sürekli Büyümeye Dayalı Ekonominin Sorunları
Geleneksel ekonomi anlayışı, ekonomik kalkınmayı Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH) büyüklüğü ve üretim hacmi üzerinden değerlendirmektedir. Ancak bu yaklaşım, bazı temel sorunlara yol açmaktadır:
Ekolojik Tahribat: Sürekli büyümeye dayalı sistem, doğal kaynakları hızla tüketmekte ve çevresel yıkıma sebep olmaktadır. Fosil yakıt kullanımı, ormansızlaşma ve plastik atıklar, ekosistemleri tehdit etmektedir.
Toplumsal Eşitsizlikler: Kapitalist ekonomi, gelir adaletsizliklerini artırmakta ve emeğin sömürülmesine neden olmaktadır.
Refah Paradoksu: Ekonomik büyüklük arttıkça bireylerin mutluluk ve refah seviyesinin yükseleceği düşünülse de, veriler bunun tam tersini göstermektedir. Sürekli üretim ve tüketim, yaşam kalitesini doğrudan artırmamaktadır.
Donut Ekonomisi: Alternatif Bir Model
Donut Ekonomisi
Kate Raworth’un geliştirdiği Donut Ekonomisi, ekonomik faaliyetlerin sadece büyümeye odaklanmak yerine, insanların temel ihtiyaçlarını karşılayacak ve ekolojik sınırları aşmayacak şekilde düzenlenmesini savunur. Bu model iki temel sınırla tanımlanır:
Toplumsal Temel (The Social Foundation): Her bireyin sağlık, eğitim, temiz su, enerjiye erişim ve gelir adaleti gibi temel insani haklara sahip olması gerekir.
Ekolojik Tavan (The Ecological Ceiling): Çevresel sınırlar; karbon emisyonları, biyoçeşitlilik kaybı ve okyanus asitlenmesi gibi göstergelerle belirlenmeli, ekonomik faaliyetler bu eşiklerin ötesine geçmemelidir.
Bu iki sınır arasında kalan alan “Donut” olarak adlandırılır ve ideal ekonomik faaliyetlerin gerçekleşmesi gereken bölgeyi tanımlar. Donut Ekonomisi, geleneksel ekonomi modellerine kıyasla daha kapsayıcı ve sürdürülebilir bir yaklaşım sunmaktadır.
Lineer Ekonominin Sınırları ve Döngüsel Ekonomiye Geçiş
Geleneksel lineer ekonomi modeli, “al, üret, tüket, at” prensibine dayanır. Kaynakların doğadan çekilip tek kullanımlık ürünlere dönüştürülmesi, geri dönüşüm mekanizmalarının yetersizliği ve atık miktarının hızla artması, bu modelin sürdürülemezliğini ortaya koymaktadır. Bu ekonomik modelin başlıca sorunları şunlardır:
Kaynak İsrafı: Sürekli yeni kaynak tüketimi, ekosistemlerin dengesini bozmaktadır.
Atık Problemi: Kullanılan ürünlerin büyük bir kısmı geri dönüştürülmeden doğaya bırakılmaktadır.
Karbon Salınımı: Fosil yakıtlara bağımlı üretim süreçleri, iklim krizini derinleştirmektedir.
Bu noktada, döngüsel ekonomi devreye girerek sürdürülebilir bir alternatif sunmaktadır. Döngüsel ekonomi, kaynakların etkin kullanımını, atıkların yeniden ekonomiye kazandırılmasını ve üretim süreçlerinin çevre dostu hale getirilmesini amaçlar.
Döngüsel Ekonominin Temel İlkeleri
Yeniden Kullanım: Ürünlerin onarılması ve tekrar değerlendirilmesi.
Geri Dönüşüm: Atıkların yeni ürünlere dönüştürülmesi.
Kaynak Verimliliği: Doğal varlıkların minimum seviyede tüketilmesi.
Kapalı Döngü Sistemleri: Üretim süreçlerinde ortaya çıkan atıkların tekrar ekonomiye kazandırılması.
Örneğin, elektronik cihazların modüler tasarlanması, bozulduğunda tamamen çöpe atılmasını önleyerek sadece arızalı parçaların değiştirilmesine olanak tanır. Benzer şekilde, biyolojik bazlı plastikler ve kompostlanabilir ambalajlar çevresel etkiyi minimize etmektedir.
Donut Ekonomisi ve Döngüsel Ekonomi: Birbirini Tamamlayan Modeller
Donut Ekonomisi’nin temel hedeflerinden biri, toplumsal refahı sağlarken ekolojik sınırları aşmayan bir üretim ve tüketim modeli oluşturmaktır.
Bu nedenle, lineer ekonomiden döngüsel ekonomiye geçiş, Donut Ekonomisi’nin hayata geçirilmesi için kritik bir adımdır.
Birçok şehir, Donut Ekonomisi’ni uygulamaya koyarak döngüsel şehir modellerine yönelmektedir:
Amsterdam, inşaat sektöründe geri dönüştürülebilir malzemelerin kullanımını artırarak atık miktarını azaltmaktadır.
Kopenhag, karbon emisyonlarını düşüren sürdürülebilir ulaşım politikaları geliştirmektedir.
Bu uygulamalar, Donut modelinin döngüsel ekonomiyle nasıl uyum içinde çalışabileceğini göstermektedir.
Sonuç: Daha Adil ve Sürdürülebilir Bir Ekonomi Mümkün Mü?
Kate Raworth’un Donut Ekonomisi modeli, sınırsız büyüme yerine toplumsal refahı ve ekolojik sürdürülebilirliği ön planda tutan bir ekonomi anlayışı önermektedir. Geleneksel büyüme odaklı ekonomi anlayışı, hem sosyal adaletsizlikleri derinleştirmekte hem de ekolojik sınırları aşmaktadır. Ancak Donut Ekonomisi ve döngüsel ekonomi birlikte ele alındığında, gezegenin sınırlarına saygılı, insan ihtiyaçlarını gözeten ve sürdürülebilir bir ekonomi inşa etmek mümkündür.
Bu dönüşüm yalnızca ekonomik bir değişim değil, aynı zamanda politik, sosyal ve kültürel düzeyde köklü bir dönüşüm gerektirmektedir. Donut Ekonomisi, gelecekte daha adil, sürdürülebilir ve kapsayıcı bir ekonomik yapı oluşturmak için güçlü bir çerçeve sunmaktadır.
Kaynakça
-Raworth, K. (2017). Doughnut Economics: Seven Ways to Think Like a 21st-Century Economist. Chelsea Green Publishing.
-Jackson, T. (2009). Prosperity Without Growth: Economics for a Finite Planet. Earthscan.
-United Nations (2015). Sustainable Development Goals.
