Mehmet Cömert / BRÜKSEL
Avrupa’daki PFAS kirliliğini temizlemenin maliyeti, önlem alınmadığı takdirde önümüzdeki yirmi yılda 2 trilyon euroyu aşabilir. Bu çarpıcı tahmin, akademisyenlerle iş birliği içinde yürütülen sınır ötesi bir gazetecilik araştırması olan “Sonsuz Lobicilik Projesi” kapsamında salı günü paylaşıldı. Gazeteciler, bilim insanlarıyla birlikte PFAS kirliliğini kontrol altına almanın maliyetini hesapladı. Eğer yalnızca mevcut kirliliğin temizlenmesi hedeflenirse, bu maliyetin 20 yıl içinde 95 milyar euroyla sınırlı kalabileceği tahmin ediliyor.
PFAS Haritası
PFAS Nedir ve Hangi Alanlarda Kullanılır
Per- ve polifloroalkil maddeler (PFAS), karbon ve flor atomlarının birleşmesinden oluşan sentetik kimyasallardır. Bu kimyasallar, benzersiz fiziksel ve kimyasal özelliklere sahiptir. Özellikle su, yağ ve kir itici özellikleri ile dikkat çeken PFAS maddeleri, endüstriyel ve tüketici alanlarda geniş bir kullanım yelpazesine sahiptir. Ancak bu maddelerin çevre ve insan sağlığı üzerindeki etkileri, bilimsel araştırmaların odak noktası haline gelmiştir.
PFASPFAS\u201in Temel Özellikleri
PFAS maddeleri, kimyasal yapılarındaki karbon-flor bağları nedeniyle son derece kararlıdır. Bu bağlar, çözünmezlik ve yüksek termal stabilite gibi özellikler kazandırarak PFAS maddelerini doğal yolla bozunmaya karşı dirençli hale getirir. “Forever chemicals” (sonsuz kimyasallar) olarak da bilinen bu maddeler, uzun ömürlülükleri nedeniyle çevrede birikim yapma potansiyeline sahiptir.
Kullanım Alanları
PFAS maddeleri, çeşitli özellikleri sayesinde birçok sektörde yaygın olarak kullanılmaktadır. Tüketici ürünleri arasında Teflon gibi yapışmaz mutfak gereçleri, su geçirmez kumaşlar ve tekstil ürünleri, leke tutmayan halılar ve mobilya kaplamaları yer alır. Endüstriyel uygulamalarda, kimyasal işlem ve üretim süreçlerinde çözünmezlik sağlayan katkı maddeleri ve ağır sanayide kullanılan kaplama ve yüzey işleme maddeleri kullanılmaktadır. PFAS, yangın söndürme köpüklerinde yüksek verimlilik sağladığı için özellikle havalimanları ve askeri tesislerde yoğun şekilde kullanılmıştır. Gıda ambalajlarında, gres ve yağa dayanıklı fast-food ambalajları ile mikrodalga patlamış mısır torbaları gibi kullan-at ürünlerde bulunur. Tıbbi malzemeler arasında tıbbi cihaz kaplamaları ve laboratuvar ortamında kullanılan dayanıklı ürünlerde bulunur.
PFASPFAS\u201in Çevresel ve Sağlık Etkileri
PFAS maddelerinin çevredeki kalıcılığı, su kaynaklarına ve toprağa yayılarak çevresel kirliliğe yol açmaktadır. Bu maddeler, hem insanlar hem de hayvanlar üzerinde biyolojik birikim gösterebilir. Araştırmalar, PFASrmalar, PFAS\u201in kanser türleri (böbrek ve testis kanseri), tiroid hormon bozuklukları, bağışıklık sistemi etkileri ve doğum ağırlığında düşüşe neden olabileceğini göstermiştir.
PFAS ayrıca su kaynaklarına bulaşarak çevresel özellikleri bozar ve ekosistem dengesini olumsuz etkiler. Toprakta biriktiği durumlarda tarımsal üretim zincirine girebilir, bu da insan gıda tedarik zincirinde daha geniş bir yayılma riski yaratır.
Halka ve Çevreye Zararları
PFASPFAS\u201in insan ve çevre sağlığına etkileri arasında çeşitli hastalıkların ortaya çıkması, biyoçeşitliliğin azalması ve ekolojik dengenin bozulması yer almaktadır. Kirlenmiş su kaynaklarından tüketilen içme suyu veya tarım ürünleri, uzun vadede sağlık üzerinde ciddi olumsuz etkilere neden olabilir. Ek olarak, PFAS\u201in kalıcılığı atık yönetiminde büyük zorluklar yaratır ve bu durum ekonomik maliyetleri artırabilir.
Ne Yapılmalıdır
PFAS kaynaklı zararları azaltmak için bir dizi önlem alınması gereklidir. Bu kapsamda, PFAS maddelerinin üretim ve kullanımı sıkı bir şekilde düzenlenmelidir. Kirlenmiş alanları temizlemek için yenilikçi teknolojiler geliştirilmeli ve bu alanların rehabilitasyonu için devlet ve özel sektör ortaklıkları teşvik edilmelidir.
İnsanların PFAS maruziyetini azaltmak amacıyla farkındalık kampanyaları düzenlenmeli ve alternatif, çevre dostu kimyasalların kullanımı desteklenmelidir. Çevresel izleme ve kontrol mekanizmalarının güçlendirilmesi, PFAS\u201in yayılımını kontrol altına almak için kritik bir rol oynar.
Sonuç
PFAS maddeleri, endüstriyel ve tüketici uygulamalarda kritik rol oynayan benzersiz kimyasallardır. Ancak çevresel ve insan sağlığı üzerindeki potansiyel zararları, bu maddelerin kullanımı ve bertarafı konusunda yeni yaklaşımlar geliştirilmesini zorunlu kılmaktadır.
Bu nedenle, PFAS maddelerinin etkileri üzerine yapılan bilimsel araştırmaların desteklenmesi ve farkındalığın artması büyük önem taşımaktadır.
PFAS Kirliliği ve Çevresel Temizleme Zorlukları
PFAS kirliliğinin çevre ve halk sağlığı üzerindeki etkileri, bu maddelerin olağanüstü derecede kalıcılığı ve dayanıklılığı nedeniyle ciddi bir sorun oluşturmaktadır. Bu kimyasalların çevredeki yıkıcı etkilerinin ortadan kaldırılması, mevcut teknolojik kapasite ve ekonomik maliyetler nedeniyle son derece zordur.
Temizleme Yöntemlerindeki Zorluklar
PFAS maddelerinin doğal yollarla çözülmesi son derece zordur. Bu durum, kirlilikle başa çıkmak için ileri düzeyde yüksek sıcaklıklara ve özel teknolojilere gereksinim doğurmaktadır. Şu ana kadar, kirlenmiş toprak ve suyun temizlenmesi için 1.050 derecenin üzerindeki sıcaklıklarda çalışan özel yıkım fırınları kullanılmaktadır. Ancak bu tür tesislerin yetersiz sayıda olması, çevre temizliği çabalarının etkili bir şekilde yürütülmesini sınırlamaktadır.
PFASPFAS\u201in Yayılımı ve Düzenleyici Tedbirler
Araştırmacılar, PFAS kirliliğini kontrol altına almak için öncelikli olarak yeni PFAS maddelerinin üretimi ve yayılımının engellenmesi gerektiğini vurgulamaktadır. “Forever Pollution Project” kapsamında yer alan uzmanlar, PFAS salınımının durdurulmasının, kirliliğin temizlenmesinden çok daha az maliyetli olduğunu belirtmektedir. Trondheim Üniversitesi’nden Hans Peter Arp, “Kirliliği temizlemeye başlamadan önce kirliliğin kaynağını durdurmamız gerekiyor” ifadelerini kullanmıştır.
Avrupa Birliği, Almanya, Danimarka, Hollanda, İsveç ve Norveç’in liderliğinde PFAS maddelerinin üretiminin ve kullanımının sınırlandırılmasını içeren yasal düzenlemeler üzerinde çalışmalar yürütmektedir. Bu düzenlemeler, PFAS’ler, PFAS\u201’in çevre ve insan sağlığına olan etkilerini azaltmada kritik öneme sahiptir.
Sonuç ve Çözüm Önerileri
PFAS temizliği, mevcut teknoloji ve ekonomik sınırlar nedeniyle son derece zorlu bir süreçtir. Bununla birlikte, yeni PFAS maddelerinin üretiminin durdurulması ve mevcut kirlilik kaynaklarının etkin bir şekilde bertaraf edilmesi, uzun vadeli çevresel sağlık için zorunludur.
Yenilikçi temizleme teknolojilerinin geliştirilmesi, düzenleyici tedbirlerin güçlendirilmesi ve halkın bilinçlendirilmesi, bu sorunun üstesinden gelmek için atılması gereken adımlar arasındadır. Avrupa Birliği’nin bu konudaki çabaları, diğer ülkeler için de örnek oluşturabilecek niteliktedir.
