Mehmet Cömert / Brüksel
Lahey, dünyada kamu alanında fosil yakıt reklamlarını yasaklayan ilk şehir olma unvanını kazanmıştır. 1 Ocak itibarıyla otobüs durakları, billboardlar, sokak lambaları ve dijital ekranlar gibi kamusal alanlarda kruvaziyer seyahatleri, hava yolu ulaşımı, benzinli ve dizel motorlu araçlar ile gri enerji sözleşmeleri gibi fosil yakıt temelli ürün ve hizmetlerin reklamlarına izin verilmeyecektir. Söz konusu yasağın ortaya çıkış süreci ve hukuki dayanaklarının mahkemede geçerliliğini koruyup koruyamayacağı ise önemli bir tartışma konusu olarak gündemdeki yerini korumaktadır.
Belediye Başkan Yardımcısı ve Hayvan Hakları Partisi üyesi Robert Barker
12 Eylül 2024 tarihinde, Lahey Belediye Meclisi, ulusal ve uluslararası düzeyde geniş yankı uyandıran bir karar almıştır. Bu karar, özellikle Hayvan Hakları Partisi tarafından sunulan bir girişim önerisi çerçevesinde şekillenmiştir. Öneride şu ifade yer almıştır: “Kamuya açık bir alandan görülebilen fosil yakıt reklamları yasaktır.”
Belediye meclisinde çoğunluğun desteğini alan bu düzenleme, fosil yakıt reklamlarının yasaklanmasını Genel Yerel Yönetmelik (APV) kapsamında yasal bir çerçeveye oturtarak resmileştirmiştir.
İklim Krizi ve Reklam Yasağının Gerekliliği
Belediye Başkan Yardımcısı ve Hayvan Hakları Partisi üyesi Robert Barker, iklim krizinin giderek artan etkilerine dikkat çekerek şu ifadelerde bulunmaktadır: “Bir iklim krizinin tam ortasındayız ve bu krizi tersine çevirebilmek için kapsamlı ve acil önlemler alınması gerekmektedir. Ancak, bir yandan iklim krizini çözmek ve karbon emisyonlarını azaltmak gerektiğini ifade ederken, diğer yandan açık alanlarda fosil yakıt kullanımını teşvik eden reklamların varlığına izin vermek, musluğu açık bırakıp akan suyu paspaslamaya benzemektedir.”
Barker, fosil yakıt reklamlarının bu tür tüketim alışkanlıklarını normalleştirerek sürdürülebilirlik çabalarını baltaladığını vurgulamaktadır. “Reklamlar, fosil yakıt tüketimi ve uçak yolculukları gibi çevreye zarar veren davranışları sıradanlaştırmaktadır. Oysa bizim hedefimiz, bireyleri daha az fosil yakıt tüketmeye ve daha az uçmaya teşvik etmektir. Bu nedenle, fosil yakıt reklamlarına getirilen bir yasak, atılması gereken kritik bir adımdır,” şeklinde görüş bildirmektedir.
Dünya Çapında Bir İlk
Belediye meclisi üyesi Robert Barker, fosil yakıt reklamlarını, alkol, tütün ve kumar gibi kategorilerle eşdeğer bir düzlemde değerlendirmektedir. Bu tür reklamların kısıtlanmış olmasını, fosil yakıt reklamlarının da benzer bir şekilde ele alınması gerektiğinin açık bir göstergesi olarak ifade etmektedir.
Barker bu durumu şu şekilde açıklamaktadır: “Sigara içmek bireyin akciğerlerini tahrip ederken, fosil yakıt kullanımı dünyanın akciğerlerini tahrip etmektedir.”
Barker, dünya genelinde giderek artan sayıda belediyenin fosil yakıt reklamlarını sözleşmeler yoluyla yasaklama eğilimi gösterdiğini belirtmektedir.
Ancak, Lahey’in bu yasağı gerçek bir yasal düzenleme ile yasaklayan dünyadaki ilk şehir olması, şehri bu alanda öncü bir konuma taşımaktadır. Bu adımın, diğer belediyeler tarafından da benimsenerek bir “kartopu etkisi” yaratacağını umduklarını dile getiren Barker, bu bağlamda ulusal ve uluslararası düzeyde gösterilen yoğun ilginin altını çizmektedir.
Barker ayrıca, uluslararası alandaki gelişmeleri değerlendirirken, Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri António Guterres’in iklim kriziyle ilgili yaptığı son açıklamalara da atıfta bulunmaktadır.
Guterres, bu konuşmasında iklim krizinin gezegen için bir “Rus ruleti” anlamına geldiğini vurgulamış ve fosil yakıt reklamlarının yasaklanmasını akılcı bir önlem olarak tanımlamıştır. Barker, Lahey’in bu yöndeki öncü adımının diğer belediyeler için model teşkil edeceğine inandıklarını ifade etmektedir.
“İklim krizine katkıda bulunan ürünlerin tanıtımına son verilsin.”
Yeni Yönetim
Bu yasağın nasıl ortaya çıktığı sorusuna yanıt olarak, Robert Barker’ın 2021 yılından itibaren belediye meclisi üyesi olarak bu konuda çalışmalara başladığı belirtilmektedir. İlk girişimi, Lahey metropol bölgesinde fosil yakıt reklamlarının tamamen yasaklanmasını öngören bir öneri olmuş, ancak bu öneri yeterli desteği alamamıştır. Bunun üzerine Barker, yalnızca Lahey şehrinde uygulanmak üzere benzer bir yasağın hayata geçirilmesi için bir öneri sunmuştur.
Barker, süreci şu şekilde açıklamaktadır: “Daha fazla belediyenin bu tür yasaklar üzerinde çalıştığını ve bunu yeni sözleşmelere dahil ettiğini gördük.
Ancak bu süreç oldukça yavaş ilerliyordu, çünkü bazı reklam işletmecileriyle yapılan sözleşmelerin bitmesine hâlâ beş yıl gibi bir süre vardı. Eğer gerçek bir değişim istiyorsanız, bunu yasal düzenlemelerle de gerçekleştirebilirsiniz. Belediye düzeyinde bu, Genel Yerel Yönetmelik (APV) yoluyla yapılabilir.”
Barker’ın ilk girişimi belediye meclisi tarafından reddedildikten sonra, kendisi ikinci bir girişimde bulunmak için yeni bir şehir yönetimi dönemini beklemiştir. Bu süreçte, belediye meclisi üyeliği görevinden belediye başkan yardımcılığı (wethouder) pozisyonuna yükselmiştir. Barker, yeni görevindeki yetkilerini kullanarak önceki önerisini yeniden gündeme getirmiştir. Bu kez, değişen yönetim dinamikleri ve artan desteğin etkisiyle, önerisi belediye meclisinde çoğunluk oyu alarak kabul edilmiştir. Bu durum, Barker’ın kararlı duruşunu ve stratejik liderlik becerilerini yansıtmaktadır.
Fosil yakıt reklamı yasağı vardır.
Hukuki Süreç
Yasağın 1 Ocak’ta yürürlüğe girmesiyle birlikte, belediye öncelikle ihlaller karşısında uyarılarda bulunacak, ardından gerektiğinde cezai yaptırımlara başvuracaktır. Ancak, seyahat sektörü temsilcileri bu düzenlemeye karşı hukuki yollara başvurmayı planlamaktadır. Sektörün çatı kuruluşu olan Hollanda Seyahat Birliği (ANVR), söz konusu yasağın ifade özgürlüğüne aykırı olduğunu iddia etmektedir.
Belediye Başkan Yardımcısı Robert Barker, olası bir dava karşısında herhangi bir endişe taşımadığını belirtmiştir. Barker, “Hukuki riskler her zaman mevcut olacaktır, çünkü daha önce benzeri yapılmamış bir adım atıyorsunuz. Ancak bu düzenlemenin hukuken mümkün olduğuna inanıyoruz ve bu davayı kazanacağımıza olan güvenimiz tamdır,” ifadelerini kullanmıştır.
Barker ayrıca şu önemli noktaya vurgu yapmıştır: “Ticari ifadeler, genel ifade özgürlüğü kapsamına tam anlamıyla girmemektedir.
Belediyeler, bu tür ticari iletişimlere sınırlamalar getirme yetkisine sahiptir. Nitekim, Avrupa yargı organları, geçerli bir gerekçe bulunduğu takdirde reklam yasaklarının uygulanabilir olduğuna hükmetmiştir. Biz de bu bağlamda gerekçelerimizi açıkça ortaya koyduk. Bu gerekçeler, halk sağlığının korunması ve yaşam alanlarının sürdürülebilirliği açısından büyük önem taşımaktadır.”
İklim Üzerindeki Etki
Genel Yerel Yönetmelik (APV) kapsamında getirilen fosil yakıt reklam yasağı, oldukça detaylı bir şekilde düzenlenmiştir. Yasak, gri enerji sözleşmelerinden fosil yakıtlarla çalışan motorlu araçlara, uçak biletlerinden fosil yakıt satışlarına kadar geniş bir yelpazeyi kapsamaktadır. Öte yandan, özel işletmecilerle yapılan sözleşmelerde bu yasak daha geniş bir perspektifle ele alınmaktadır. Ancak, bu düzenlemenin iklim krizi üzerinde somut bir etki yaratıp yaratmayacağı ya da sembolik bir adım olarak kalıp kalmayacağı sorusu önemini korumaktadır.
Belediye meclisi üyesi Robert Barker, bu konuda şunları ifade etmektedir: “Hollanda Seyahat Birliği’nin (ANVR) bu düzenlemeye karşı hukuki bir mücadele başlatmaya hazırlanması, bu yasağın potansiyel etkilerinin göstergesidir. Eğer bu düzenlemenin hiçbir etkisi olmayacak olsaydı, hukuki mücadele tehdidi gündeme gelmezdi. Endişeleri, bu düzenlemenin bir domino etkisi yaratma ihtimaline dayanıyor. Uzun vadede, iklim krizini ele almak için daha kapsamlı önlemlerin hayata geçirilmesini umuyoruz. Ayrıca, bu düzenlemenin toplumsal normları dönüştürmesini bekliyoruz. Örneğin, uçak yolculuğu gibi karbon yoğun aktivitelerin artık standart bir davranış olmaktan çıkmasını ve bireylerin daha sürdürülebilir tercihlere yönelmesini hedefliyoruz.”
Barker, Lahey’in bu öncü yaklaşımının, dünya genelindeki diğer şehirler için güçlü bir emsal teşkil edebileceğini ve iklim krizine karşı mücadelede kritik bir adım olabileceğini vurgulamaktadır. Bu yasağın, hem siyaset dünyasının hem de toplumlar açısından sürdürülebilirlik odaklı bir dönüşümün başlangıcını temsil edebileceği düşünülmektedir.
Kaynak
1. Hollanda Belediyesi Yayınları: Genel Yerel Yönetmelik (APV) kapsamında yapılan düzenlemelerin resmi belgeleri ve Lahey Belediyesi’nin resmi duyuruları incelenebilir.
2. Robert Barker’ın Açıklamaları: Robert Barker’ın iklim krizi, fosil yakıt reklam yasağı ve bu konudaki görüşlerine dair basın açıklamaları ve mülakatları kullanılabilir. Örneğin, belediye meclisi toplantıları ya da medya aracılığıyla yaptığı açıklamalar.
3. ANVR’nin Resmi Beyanları: Hollanda Seyahat Birliği’nin (ANVR) yasağa karşı hukuki mücadele başlatma planına dair açıklamaları ve konuyla ilgili basın açıklamaları.
4. Akademik Literatür ve Avrupa Mahkemesi Kararları: Avrupa mahkemelerinin reklam yasaklarına dair verdiği emsal kararlar ve bu kararların gerekçelerine ilişkin akademik analizler.
5. Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri António Guterres’in Açıklamaları: Guterres’in iklim krizi ve fosil yakıt reklam yasakları hakkındaki beyanları (örneğin, Birleşmiş Milletler konuşmaları).
